ยากันยุ่ง โดนตัวคุ่น ริ้น กัด เป็นเรื่องยุ่งกว่าที่คิด

“ยากันยุ่ง” คุณอาจไม่รู้ว่า การโดนยุงกัด หรือโดยเฉพาะอย่างยิ่ง การถูกตัวคุ่น ริ้นดำ Sandflies ริ้นทะเล ริ้นฝอยทราย กัดนั้น มันเป็นเรื่องยุ่งและร้ายแรงขนาดไหน

การที่คุณไปจุดกางเต็นท์ ไม่ว่าจะที่สระบุรี ราชบุรี นครนายก เขาใหญ่ เขาค้อ กาญจนบุรี หรือที่ไหน ๆ สิ่งหนึ่งที่คุณเลี่ยงไม่ได้คือ เจ้าแมลงร้ายทั้งหลาย เชื่อว่าทุกคนคงรู้วิธีไล่ยุงกันเป็นอย่างดีอยู่แล้วจึงไม่น่ากังวลเท่าไหร่นัก แต่สำหรับเจ้าตัวคุ่น ริ้นดำ คุ่นทะเล ริ้นทะเล(ริ้นฝอยทราย) นั้น เราอย่าได้ประมาทกับมันเชียว มันอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้เลยทีเดียว

ตัวคุ่น จะอยู่ในที่ดิบชื้น ตามดอย ตามป่า ดอยอินทนนท์ หรือ ที่ดุสุด ๆ ที่ชาวจุดกางเต็นท์กล่าวขันกันคงไม่พ้น ช่องเย็น คุ่นมักหากินในช่วงเช้า  6 – 8 โมง และในช่วงเย็น  4-6 โมง  หากไม่สังเกต หรือ ไม่เคยรู้จัก อาจคิดว่าเป็นแมลงหวี่ ผู้เขียน ผ่านประสปการณ์นี้มาแล้ว ตอนไปนอนตามแคมป์ที่นิวซีแลนด์ ตั้งแต่คืนแรก บินเข้ารถบ้านของเรา เราก็นึกว่าแมลงหวี่ ปรากฏว่า โดนกัดกันระนาว ทั้งเกา ทั้งคันกัน ตลอดทริป 1 เดือน พ่วงกลับมาคันที่ไทยอีกเป็นปี กว่าจะหายดี

เมื่อถูกเจ้าตัวคุ่น หรือ ริ้นดำ กัด จุดที่ถูกกัดจะมีตุ่มน้ำ อาจมีเลือดคั่งอยู่ภายใน ถ้ายิ่งเกา ก็จะยิ่งคัน ยิ่งกระจาย มันเป็นความรู้สึกที่คัน ๆ ๆ ต้องเกาเท่านั้น คันจนต้องตื่นมานั่งเกากันแบบไม่ต้องดูเวลากันเลย ตี2 ตี3 ก็ยังลุกมาเกา ๆ ๆ บางรายที่แพ้ อาจมีอาการบวมและแดงร่วมด้วย บางรายกว่าจะหายนานเป็นเดือน บางรายเป็นปี 2 ปี มันก็ยังกลับมาคันได้อีก สุดท้ายก็จะทิ้งร่องรอยแผลเป็น จุดด่างดำ บนผิวเราไปเลย

ยิ่งถ้าเป็น Sandflies หรือ ริ้นทะเล หรือริ้นฝอยทราย ยิ่งร้ายหนักขึ้นไปอีก ที่มักพบได้ตามหาดทราย ช่วงเย็นย่ำ ที่พบบ่อยจะเป็นตามเกาะภาคตะวันออก ตราด เกาะกูด เกาะช้าง ไปจนถึงเกาะทางใต้ เกาะสมุย เกาะพงัน เกาะหลีเป๊ะ เป็นต้น เจ้า sandflies พวกนี้ เป็นพาหะนำโรคลิชมาเนีย(Leishmania) ก่อโรคได้ทั้งในคนและสัตว์อีกหลายชนิด โดยอาการแสดงของโรคลิชมาเนียสายพันธุ์ที่พบในไทยนี้ จะแสดงอาการที่ทั้งทางอวัยวะภายใน (Visceral leishmaniasis) และ แสดงอาการทางผิวหนัง (Cutaneous leishmaniasis) เช่น มีไข้เรื้อรัง เป็นๆ หายๆ ท้องอืด ตับม้ามโต ต่อมน้ำเหลืองโต ผิวหนังคล้ำและเกิดรอยโรคที่ผิวหนัง ซึ่งหากติดเชื้อรุนแรงก็อาจทำให้เป็นอันตรายถึงชีวิตได้ ผู้เขียนได้มีโอกาสสัมผัสกับ ผู้มีประสปการณ์เฉียดตาย จากการโดนเจ้า Sandflies หรือ ริ้นทะเล หรือริ้นฝอยทราย กัดมาแล้ว เป็นผู้จัดการรีสอร์ทแห่งหนึ่งบนเกาะกูด เค้าเล่าว่า ตอนนั้นยังไม่รู้จักว่ามีแมลงชนิดนี้ และไม่เคยรู้เลยว่า เชื้อจากน้ำลายมันจะรุนแรงขนาดนี้ จนถึงกับต้องแอดมิทเป็นผู้ป่วยหนักเป็นเดือนเลยทีเดียว 


แต่เนื่องจากผู้เขียนมีประสปการณ์ตรงจากที่นิวซีแลนด์ แม้ว่าจะทำการบ้านไปอย่างดี เตรียมยาทาไปพร้อมก็ยังโดนมักกัดกันระนาว อีกทั้งผู้เขียนมีคนรู้จักเป็นแพทย์เฉพาะทางด้านการติดเชื้อ เค้าเคยเล่าให้ฟังเลยว่า ต้องมีการเอาเชื้อจากเจ้าตัวริ้นฝอยทรายนี้ มาเพราะเพื่อศึกษา เพราะพิษสงมันร้ายแรงเอาการ ทำให้ผู้เขียนระมัดระวัง เตรียมพร้อมอยู่เสมอ เมื่อไปในสถานที่ที่สุ่มเสี่ยง

การป้องกัน หรือ ตามหัวข้อบทความที่ว่า “ยากันยุ่ง” ถือเป็น 1 ในการป้องกันเจ้าตัวคุ่น หรือริ้นทะเลทั้งหลายได้เป็นอย่างดี แต่ไม่ใช่ว่า ยากันแมลงทั่วไป ยาจุดกันยุง หรือ ยากันยุง 7-11 จะสามารถป้องกันเจ้าแมลงร้ายนี้ได้เสมอไป ปัจจัยที่ต้องนำมาพิจารณาในการเลือกใช้คือ